De onderkoning van Nederland luidt de noodklok

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
,
Tweede Kamer (Foto: Arnoud Boer)

De Nederlandse democratie is in gevaar. Dat is de boodschap van vicepresident Herman Tjeenk Willink van de Raad van State, die ook wel de onderkoning van Nederland wordt genoemd. Hij waarschuwt voor het afbrokkelen van ‘de legitimiteit van de democratische rechtstaat‘. Oftewel, er is te weinig dualisme, de Tweede Kamer hypet teveel en doet aan incidentenpolitiek:

Er is vrijwel nooit een debat over grote maatschappelijke vraagstukken, omdat daarover afspraken in het regeerakkoord worden gemaakt. Zonder dergelijke confrontaties nemen tegenstellingen in de samenleving toe.

Aldus Tjeenk Willink.

De vicepresident van de Raad van State doet hetzelfde als hij politici verwijt. Hij benoemt problemen, maar ‘de onderkoning van Nederland’ komt met een oplossing die van weinig realiteitszin betuigt. Hij bepleit een grotere afstand tussen kabinet en Kamermeerderheid. Als een kabinet al omvalt bij het minste of geringste incident, zoals Balkenende I, II en III: is de stabiliteit van de Nederlandse democratie dan echt gebaat bij meer dualisme?

Reacties (15)

#1 pedro

Ja.

  • Volgende discussie
#2 Arnoud

@ 1: een verwijzing naar de Trias Politica doet het natuurlijk altijd goed. Maar die verwijst slechts naar de scheiding der machten en die hebben we in Nederland. Dat zegt alleen niks over de uitvoering.

Grappig overigens dat je de scheiding der machten aanhaalt om een uitspraak van Tjeenk Willink te verdedigen. Heb je het Wikipedia-artikel wel gelezen dat je aanhaalt?

Verder kan er kritiek uitgeoefend worden op de scheiding van machten binnen instituties in Nederland. Een voorbeeld is de functie van de Nederlandse Raad van State, die zowel in de wetgevende macht als rechtsprekende macht ingedeeld kan worden.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 pedro

Het zegt niets over de uitvoering. Dat klopt. Maar ´scheiding der machten´ lijkt toch te betekenen, dat hoe meer scheiding er tussen die machten is, des te beter dat is. Het kabinet is de uitvoerende macht, het parlement de wetgevende macht. De Raad van State hoort tot de rechtsprekende macht, imho. Één van de taken van de rechtsprekende macht is het controleren en beoordelen van de wetten, waarmee zelfs de allersimpelste kantonrechter al verweten kan worden zich met wetgeving bezig te houden. De Raad van State kan echter geen nieuwe wetten maken en kan daarom imho niet als wetgevende macht gezien worden. Uitspraken van de Raad van State hebben wel invloed op bestaande wetgeving en zo hoort dat ook, anders zinkt ons land nog verder weg in het moeras der ad-hoc wetgeving (het steeds maar weer met nieuwe wet en regelgeving reageren op incidenten), waar we de laatste jaren steeds meer mee worden overspoeld (vooral met een beroep op ´het terrorisme´).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Arnoud

De Raad van State geeft advies bij de totstandkoming van wetten.

Maar hoe dan ook, je betoog klopt theoretisch. Graag zou ik je de meer praktische vraag voorleggen: hoe zie jij het in de huidige politieke situatie voor je dat een kabinet blijft zitten, als er nu meer dualisme zou bestaan?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 pedro

Dualisme heeft geen invloed op het recht van de kamer om het vertrouwen in een regering op te zeggen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Martijn ter Haar

“is de stabiliteit van de Nederlandse democratie dan echt gebaat bij meer dualisme?”

Als de regering onafhankelijk gekozen wordt van het parlement (Frans/Amerikaans model) wel. Dan heeft de regering nl. een eigen mandaat.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Domino

Daarom pleit ik ook voor een verbod op coalitieregeringen. Met een aantal begeleidende randvoorwaarden, moet de regering in pricipe door de grootste partij worden gevormd, de oppositie zit dan in het parlement en de regering moet altijd zoeken naar meerderheden, voorzover de regeringspartij zelf niet de meerderheid heeft in het parlement.

Nu zou dus het CDA de regering vormen, was het Irakbeleid van Balkenende allang onderzocht, was er een tweede EU-referendum gekomen en zou de oppositie ten volle zijn werk kunnen doen en zouden de kiezers weten daadwerkelijk invloed te hebben op de gang van zaken.

Een van de randvoorwaarden zou uiteraard zijn dat de oppositie de regering niet naar huis zou kunnen sturen, het land moet wel geregeerd kunnen worden. Ze kunnen uiteraard wel van alles blokkeren of aan laten passen, maar we hebben verantwoordelijke parlementariërs, die ook weten dat het land geregeerd moet worden. Alleen de regering zelf of de regeringspartij kan tussentijds een einde maken aan het kabinet. Ineens krijgt alles weer inhoud, de stem van de kiezer en de meerderheid in het parlement, niet gebonden aan ooit gemaakte afspraken en als de dood voor de val van het kabinet.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Eurocraat

@7: lijkt me een vrij absurd scenario: jouw CDA regering zou het parlement gewoon kunnen negeren: geen referendum en geen Irakonderzoek dus.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Martijn

Zo absurd is het niet, want zo werkt het ook in Frankrijk en de VS. De president hoeft daar inderdaad eigenlijk nooit weg. In Frankrijk worden wel de PM en ministers wel eens vervangen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Domino

@8 Een Irakonderzoek zou sowieso niet geweigerd kunnen worden, want dat zou met een meerderheid in het parlement een parlementair onderzoek worden en een referendum kan eveneens worden afgedwongen als er een meerderheid is. We leven in een parlementaire democratie en de regering moet dan buigen voor een meerderheid in het parlement.

Dat is nu ook al het geval. Als zwaarste wapen geldt nu echter de motie van wantrouwen als de regering zich niet bij de meerderheid neer wil leggen. In het nieuwe systeem voert een regering een meerderheidsbeslissing uit, of treedt af. Dat hoort nu eenmaal in een democratie. De randvoorwaarde is dan dat de regering zich neerlegt bij de wil van de meerderheid in het parlement.

Een parlementaire democratie is dan geen fictie, zoals nu wel vaak het geval lijkt te zijn.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Eurocraat

@9: dat is wel zo, maar er zijn twee belangrijke punten:
1. Onze regering wordt niet, zoals presidenten, direct door het volk gekozen maar door het parlement (ok, technische gesproken door de koningin, maar op basis van een parlementaire meerderheid). De situatue dat er een regering is die geen parlementaire steun heeft is bijna onmogelijk.

2. Als het voorkomt in de VS of Frankrijk dat het parlement een andere politieke meerderheid heeft dan de achtergrond van de president, krijg je een patstelling waardoor er feitelijk bijna geen beleid kan wroden gevoerd. Zie de situatie van president Bush op dit moment. Dat lijkt mij ook geen erg wenselijke situatie. En als die patstelling er niet is zijn de parlementen in die landen ovr het algemeen nog volgzamer dan in Nederland.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Eurocraat

@10: het parlement kan beslissen wat het wil, maar als de regering het niet uitvoert is het machteloos injouw scenario. Leuk als het parlement een onderzoek wil gaan uitvoeren, maar wat heeft dat voor zin als ministers niet willen getuigen over de drijfveren? Evenzo kan het parlement beslissen dat er een referendum komt, maar een regering zal het moeten uitvoeren.

Overigens wijs ik erop dat eend ergelijk scenario zich al schijnt te hebben voorgedaan, namelijk Balkenende die dreigde een mogelijk referendumwet niet te tekenen, ook al zou die een parlementaire meerderheid hebben (zie hier). Het komt wel vaker voor dat de regring weigert een parlementair besluit uit te voeren. Het enige wapen dat het parlement in zo`n geval heeft om het toch af te dwingen is de regering naar huis te sturen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Domino

Als ministers niet willen buigen voor een parlementaire meerderheid, wat is er dan over van de democratie? Ze zullen wel moeten buigen, desnoods af te dwingen. We hebben het hier over politici die alleen aan de macht zijn vanwege hun lidmaatschap van een partij die door kiezers de grootste is gemaakt. Als politici zelf geen democratisch besef hebben, dan is het einde van de democratie nabij.

De enige reden dat ze (CDA/Balkenende) het nu tegen kunnen houden is de coalitievorming, waarbij de PvdA heeft moeten beloven niet voor een referendum en niet voor een parlemenrair onderzoek te stemmen.

Dat is steeds het probleem bij coalitievorming. Maar nogmaals, als politici zelf geen hoogstaande democratische principes hebben, is de democratie altijd in gevaar. Voorbeelden genoeg, ook binnen de EU. Machtspolitici zijn altijd een gevaar voor elk democratisch systeem.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Domino

Nog even: doordat de grootste partij in zijn eentje de regering gaat vormen, kiezen we dus ook een soort minister-president, zijnde de lijstrekker van die partij.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 pedro

@domino: Op zich ook een interessante gedachte om steeds met minderheidsregeringen te werken (er zal zelden een partij zijn, die in ons kiesstelsel een absolute meerderheid zal halen, wat een belangrijk verschil met andere landen is, die deze constructie hebben), die steun moeten zoeken in het parlement voor hun beleid.

Het maken van een consistent beleid wordt wel moeilijker, wanneer voor iedere maatregel eerst gezocht moet worden naar een kamermeerderheid.

En ook zullen we naar mogelijkheden moeten zoeken, die verhinderen, dat zo een regering aan partijpolitiek gaat doen: die regering vertegenwoordigt immers één bepaalde partij. Zeg, dat die partij 30% van de stemmen haalde, maar dat een kamermeerderheid van 60% wil dat die regering een bepaalde maatregel uitvoert (en dat die kamermeerderheden een goede ´kopie´ van de stemming onder ´het volk´ zijn). Stel, dat ook binnen die regering een meerderheid voor uitvoering van die regeling is (51% is al voldoende), maar dat ze de maatregel niet uit wil voeren, omdat ze liever verkiezingen hebben. Bij die verkiezingen kunnen immers stemmen gewonnen worden: ze hadden 30% van de stemmen en kunnen naar 40% groeien, wanneer we alleen dit onderwerp in ogenschouw nemen.

Je constateert dit probleem zelf ook: “Maar nogmaals, als politici zelf geen hoogstaande democratische principes hebben, is de democratie altijd in gevaar. Voorbeelden genoeg, ook binnen de EU”. ´Voorbeelden genoeg´ lijkt er op te wijzen, dat dit een zeer moeilijk begaanbaar pad zal worden, hoe sympathiek ik het idee ook vind. Ik ben het volkomen met je eens, dat dit veel democratischer zou kunnen zijn dan ons huidige systeem, maar dat we dan wel enorm veel vertrouwen in onze politici moeten hebben.

Dit idee staat ook niet heel erg ver van het idee van een zakenkabinet af, maar daarbij is de grootste vraag nu juist, hoe je tot zo een kabinet kunt komen. Dat probleem kun je oplossen door ´de grootste partij´ dit kabinet te laten vormen, maar dan haal je partijpolitiek toch weer in zo´n zakenkabinet binnen (en daar willen de voorstanders van zo´n kabinet nu juist van af).

  • Vorige discussie