De aftocht

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Nederland geldt nog steeds als een van de veiligste landen van Europa. Daarom schrikken we ook als na een ramp blijkt dat de oorzaak onnodig menselijk falen was. Als in rapportages glashelder wordt geanalyseerd hoe krakkemikkig de betrokken organisaties eigenlijk functioneren. Niet alleen omdat regels worden genegeerd, maar vooral omdat de samenwerking tussen de instanties die met elkaar de verantwoordelijkheid dragen voor veiligheid en toezicht, ronduit knullig is. De grote vraag is: wordt het ooit beter? Neem de affaire met het gifschip Probo Koala. Dat had begin juli schadelijke olieresten aan boord, waar niemand raad mee wist. Ambtenaren van de Amsterdamse dienst Milieu en Bouwtoezicht belden met het ministerie van Vrom. Maar daar zei men dat het geen Vrom-verantwoordelijkheid was: “Scheepsafval valt niet onder ons.”

Toen was er geen beletsel meer en mocht het schip de haven verlaten. Een paar weken later werd vijf ton verontreinigd afval gedumpt in Ivoorkust. Dit had zeven doden tot gevolg en 15.000 zieken: een grote ramp , die in Nederland niet meer dan een rimpeling veroorzaakte. Wat ik graag wil weten, is of één van de ambtenaren van de Amsterdamse dienst écht heeft geprobeerd alarm te slaan. Dat is namelijk niet simpel. Het begint met collega’s die tegenstribbelen en een diensthoofd dat er geen tijd voor heeft. Een doorzetter zoekt dan een gelijkgezinde bij Vrom, die na een paar minuten bladeren in dossiers weer aan de telefoon komt en meldt: “Wij gaan daar niet over.” Op zo’n moment, aan het eind van een zomerse dag, lokt het terras en geeft een potententieel klokkenluidertje de moed op.

Over het cellenblok op Schiphol-Oost is wel de klok geluid, door de onafhankelijk commissie detentietoezicht: die heeft niet één, maar twee maal gewaarschuwd voor brandgevaar in het cellencomplex. Maar er is niets mee gebeurd, niemand in de leiding van Justitie is in beweging gekomen. Ernstig is dat, als een waarschuwing van een onafhankelijke commissie in het hele raderwerk van dit ministerie geen indruk maakt. Daarom is de gang van zaken rond het aftreden van met name minister Piet Hein Donner van Justitie zeer onbevredigend. Er klopt iets niet in de manier waarop de confronterende uitkomsten van onderzoeken van dit soort rampen worden behandeld.

Het is van het grootste belang dat een zittende, verantwoordelijke minister in de Tweede Kamer uitputtend reageert op conclusies van onafhankelijk onderzoek. Als hij ze wil bestrijden, moet hij dat in de volle openbaarheid doen. Aan het einde van zo’n debat komt dan vanzelf de vertrouwenskwestie aan de orde. De verklaring die Donner nu na zijn aftreden in deKamer heeft afgelegd, was uiterst cryptisch. De vele raadsels in zijn toelichting schreeuwen om een parlementair debat met hem. Vooral over zijn stelling dat de rapporten van de onderzoeksraad van Pieter van Vollenhoven bij de overheid een zodanige verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid voor het voorkomen van rampen vooronderstellen, dat het de vraag is in hoeverre zo’n verantwoordelijkheid nog te dragen is. Minister Donner is niet afgetreden omdat hij het falen van zijn ambtelijke diensten erkent. Hij heeft zijn functie neergelegd omdat hij voorzag dat een debat in de Tweede Kamer alleen maar in het teken zou staan van de vertrouwensvraag. Donner had de democratie echt een dienst bewezen door de confrontatie over de inhoud aan te gaan. Nu blijven al zijn bezwaren toegedekt, onder druk van naderende verkiezingen en een tandeloos parlement.

Felix Rottenberg
Columnist Het Parool en associate-redacteur VPRO Tegenlicht.