RECENSIE - Een andere kijk op het Midden-Oosten.
In het dominante beeld over het Midden-Oosten zijn weinig lichtpuntjes te vinden. De beelden van oorlog, vluchtelingen, terrorisme en religieuze dictatuur krijgen jammer genoeg zelden enige context. We zien de ellende doorgaans zonder voorgeschiedenis en zonder de rol die Europa en de Verenigde Staten daarin gespeeld hebben. Buiten het mainstream beeld blijft ook de achtergrond van de argwaan van de bevolking van het Midden-Oosten tegenover het westen.
De Belgische vredesactivist Ludo de Brabander geeft met zijn boek Oorlog zonder grenzen het noodzakelijke en urgente tegenwicht tegen een eenzijdige en contextloze publieke opinie. Hij schreef zijn boek na de terroristische aanslagen in Brussel van maart dit jaar. Het terrorisme is echter voor hem niet het begin maar het eind van het verhaal. En datzelfde geldt voor de toestroom van vluchtelingen naar Europa. De Brabander wil ons op de eerste plaats vertellen wat er aan vooraf ging.
En dat verhaal gaat niet over de islam maar over kolonialisme.
Verdeling van invloedsferen
Oorlog zonder grenzen is een uitvoerige geschiedenis van de politieke verhoudingen in het Midden-Oosten aan de hand van een overweldigend aantal feiten en cijfers en onderbouwd met veel literatuur. Vrijwel niets wat er de afgelopen eeuw in de regio is gepasseerd blijft onbesproken. Ook wie de grote lijnen wel kent zal er nog veel nieuwe inzichten uit halen.
De Brabander begint met de verdeling van invloedsferen tussen Engeland en Frankrijk volgens de Sykes-Picot overeenkomst van 1916 na het uiteenvallen van het Ott0maanse rijk. De oude koloniale machten verzekeren zich daarmee van de toegang tot de oliebronnen, al dan niet met hulp van traditionele heersers. Na de oorlog nemen de Verenigde Staten hun rol over. Ze krijgen al vrij snel te maken met het groeiende Arabische nationalisme.
Daar waar ze de leiders niet aan hun kant kunnen krijgen wordt ingegrepen. Bekend is de staatsgreep in Iran in 1953 waarbij de socialist Mossadeq, die de olieproductie wilde nationaliseren, met hulp van de CIA werd afgezet ten gunste van de westers gezinde sjah Mohammad Reza Pahlavi.
Minder bekend is dat soortgelijke ingrepen ook hebben plaatsgevonden in Libanon, Irak en Syrië. De VS en hun bondgenoten wilden met alle geweld voorkomen dat de nationalisten hun heil zouden zoeken in de Sovjet-Unie. Een eigen weg werd hen niet gegund.
Dubbele maatstaven
Het neokolonialisme van de Verenigde Staten zat en zit nog steeds vol met dubbele maatstaven. Dictators die trouw zijn aan de VS, zoals de machthebbers in Saoedie-Arabië, hoeven geen verantwoording af te leggen over democratie of mensenrechten, zelfs niet als ze betrokken zijn bij terrorisme.
Eigenwijze leiders die zich tegen de VS keren (Saddam Hoessein, Khomeiny en opvolgers) krijgen te maken met sancties en uiteindelijk oorlog. De machinaties van de VS om in Irak een oorlog te beginnen zijn bekend.
De gevolgen waren desastreus voor het land waar alles behalve een democratie tot stand is gekomen. Je kunt een land niet naar de democratie bombarderen, schrijft De Brabander.
Maar deze oorlog, de oorlog in Afghanistan en het ingrijpen in Libië, hebben ook ingrijpende gevolgen gehad voor de rest van de wereld. Het misdadige regime van de Islamitische Staat is geconcipiëerd in Amerikaanse gevangenissen in Irak. Of, zoals een Duitse journalist schreef: het is een kind van Bush.
Hoe is het mogelijk dat politieke leiders niets hebben geleerd van veertien jaar vruchteloze bestrijding van terrorisme? In 2001 waren er een paar honderd jihadisten. Na eindeloos bloedvergieten dat alleen al in Irak naar schatting een half tot een miljoen mensen het leven kostte tellen we minstens honderdduizend islamitische strijders. De Brabander: het is een ‘vicieuze cirkel van geweld en terreur’ die door de politieke leiders in Europa en de Verenigde Staten volledig wordt genegeerd.
Palestina
Een overeenkomstige ontkenning van de oorzaken van geweld en terreur zien we in de geschiedenis van Israël/Palestina. Met de inrichting van een Joods tehuis op Palestijnse grond moesten Europese schuldgevoelens worden afgelost.
Het geweld dat deze kolonisatie opriep, en nog steeds in alsmaar heftiger golven oproept, zit de bevolking van het Midden-Oosten zo langzamerhand in de genen. Ook hier zijn jarenlang Arabische gevoelens volstrekt genegeerd.
De Verenigde Staten en hun Europese bondgenoten pleiten Israël al zeventig jaar vrij van ernstige schendingen van de mensenrechten, overtredingen van internationale wetten en het niet opvolgen van resoluties van de Veiligheidsraad.
De Verenigde Staten hebben het land, integendeel, altijd onvoorwaardelijk gesteund en volgestopt met geld en wapens. Europese landen volgen de VS vrijwel blindelings. Hoe vreemd is het dan dat het krediet van het westen bij de bevolking van het Midden Oosten inmiddels tot nul is gereduceerd?
Blinde vlek
In Oorlog zonder grenzen wijst Ludo de Brabander keer op keer op de blinde vlek van de koloniale machten die geen oog hebben voor de vijandige gevoelens die zij oproepen.
Hij raakt daarmee de kern van het kolonialisme: het domweg volgen van het eigen belang met verwaarlozing van dat van de gekoloniseerden. Zij blijven de minder ontwikkelde en minderwaardig dienaren die je niet serieus hoeft te nemen.
Dat idee gaat dan gepaard met een schaamteloos superioriteitsgevoel van de kolonisten. Na een hele geschiedenis van door de CIA georkestreerde staatsgrepen tegen het Arabische nationalisme kan Bush zonder blikken of blozen de oorlog in Irak verdedigen met zijn voornemen om daar ‘de democratie te brengen’. Met wapens.
Pacifist De Brabander: ‘De geschiedenis leert ons dat een vredespolitiek zelden uit de loop van het geweer komt. Zeker bij militaire interventies is de remedie nagenoeg bijna altijd erger dan de kwaal. Er zijn weinig voorbeelden te vinden van succesvolle militaire interventies.’
Daar valt nog het nodig op af te dingen als we bijvoorbeeld kijken naar het einde van de Tweede Wereldoorlog. Maar De Brabander maakt met zijn boek wel duidelijk dat militair ingrijpen met het oog op koloniale doelstellingen alleen maar kan uitlopen op méér geweld, winst voor de wapenhandel en verlies voor miljoenen onschuldige burgers.
Ludo de Brabander, Oorlog zonder grenzen, Uitgeverij EPO, 2016. ISBN: 9789462670716. Paperback (12,5 x 20 cm) – 272p. Prijs: € 22.50
Reacties (14)
Als je alle protesten tegen Bush’s oorlog hebt gemist dan heb je wel oogkleppen op hoor. Zo eenzijdig contextloos heb ik het e.e.a. dan ook nooit ervaren, en van een blinde vlek was m.i. toch echt alleen sprake bij een klein clubje neocons in de VS.
@1: Ook voor onze ‘politieke steun’ voor de Tweede Irakese oorlog was een blinde vlek onontbeerlijk.
Dus,
1) De verschrikkelijke islam speelt nauwelijks rol in dit alles +
2) “Het westen” is voor een deel mede schuldig aan alle shit in het Midden-Oosten
Mhhhh kan niet wachten op de reacties van dees of geen :)
Als je een volk alles dat tastbaar is afpakt, is het enige dat ze nog over hebben hun taal en cultuur. En als je een andere god hebt dan je vijand, komt die mooi van pas.
En degene die weet dat hij niets te verliezen heeft, kan daarnaar handelen.
Dat geldt niet alleen voor het Midden-Oosten, maar ook voor al die ooit ge(de)kolonialiseerde staten in Afrika. D’r zit even niks in de grond dat Amerika perse wil hebben en bedreigd ziet, dus is al die shit in Congo en Sudan etc niet in het nieuws (Zwarte Piet is bovendien dichterbij en een verhaaltje over een Kardasian is minder riskant), maar als je als Afrikaan alleen je luizen en je honger hebt te verliezen, dan waag je de gok en loop je zonder kaart met de zon in de rug de Sahara in en dobber je daarna verder noordwaarts.
Het continent moest als voorwaarde voor de Marshallhulp immers gedekoloniseerd worden, hoewel Montgomery al in 1947 duidelijk maakte dat het beoogde doel zou mislukken. Hij deed dat alleen in dusdanig harde bewoordingen, dat zijn rapport snel in een la verdween. Dat anno nu China met het continent aan de haal gaat (en eigen goedkope arbeid meebrengt, zodat de Afrikaan er zelf nog steeds niets mee opschiet, behalve dat hij wat kan meeliften op wat selectief verbeterde infrastructuur) kon toen nog niemand bevroeden.
Het verhaal van Jos klopt, maar ik hoop dat hij niet gelooft dat dit het hele ‘echte’ verhaal is. Hij noemt het verhaal een noodzakelijk tegenwicht aan het mainstream-verhaal en dat lijkt me correct terwijl dat mainstream-verhaal natuurlijk ook gewoon waar is: het hele probleem van de politiek is maar al te vaak dat links gelijk heeft, dat rechts gelijk heeft, dat je door simpelweg hun verhalen te combineren de hele waarheid in handen hebt, maar dat links en rechts niet op dat zalige punt komen doordat zij het verhaal van de ander helemaal niet willen horen en zo elkaar blijven bestrijden…
Juist de nationalisten in de moslimwereld – de grote vijanden van het Westen volgens Jos – hebben geprobeerd hun volkeren in de vaart op te nemen naar Westers model hetgeen in de eerste plaats een seculier model was met terugdringen van de islam die door de nationalisten werd gezien als de grote hindernis voor de moslimwereld om vooruit te komen. Dat heeft niet goed uitgepakt (waarbij ik meteen Jos een plezier doe door erop te wijzen dat het Westen de islamfundamentalisten wind in de rug hebben gegeven): de nationalisten bleken dictators en met de komst van meer democratie (de Arabische Lente) kwam ook de politieke islam keihard terug in de moslimwereld. Sowieso willen niet-Westerse naties niet meer naar Westers model leven en grijpen zij alle terug naar hun eigen cultuur en tradities. Voor de moslimwereld is dit de islam en in combinatie met hun onderdrukking en mislukking in de modernisering heeft dit ook een agressief islamofascisme opgeleverd dat overal ter wereld dood en verderf zaait.
Kortom, ook de nationalisten en islamfundamentalisten zelf hebben het verkloot. Niet alles is de schuld van het Westen: dat idee is zelfs ronduit racistisch omdat het niet-Westerlingen – gelijk dieren of kleine kinderen – alle verantwoordelijkheid voor hun eigen daden ontneemt.
@0 Een noodzakelijk geluid om de problemen te kunnen begrijpen, maar wel een waarin ook weinig aandacht is voor de nogal rauwe culturen die er in de regio van oudsher zelf voorkomen waarbij onderdrukking en geweld heel gangbaar zijn.
Over de Joodse staat: Het geweld dat deze kolonisatie [die gevolg is van Europees schuldgevoel] opriep, en nog steeds in alsmaar heftiger golven oproept, zit de bevolking van het Midden-Oosten zo langzamerhand in de genen.. In de magnifieke vertelling van het eind van het Ottomaanse Rijk komt meermaals naar voren het punt dat er in verschillende Arabische gebieden stammen voorkwamen die iedereen en alles die niet tot incrowd behoorden beroofden soms afgeslachtten. Even voor de duidelijkheid, het gaat niet om een Arabische cultuur (die bestaat niet), maar er zaten al wel volkeren in het gebied wel volkeren waarvan geweld al in de genen zat voordat er westerlingen op het toneel verschenen.
Het boek is een aanrader: https://www.theguardian.com/books/2015/mar/01/fall-of-the-ottomans-eugene-rogan-review
@6: Het heeft ook hier wel even geduurd voordat we met twee woorden spraken en met mes en vork aten.
Dat de Engelsen en Fransen staten schiepen door op een kaart met een liniaal lijnen te trekken heeft de eendracht ook niet bepaald dichterbij gebracht. De Britten hebben de arabieren beloften gedaan inzake Palestina, maar in plaats van ze na te komen, werd er een joodse staat gesticht. Ik zou als arabier ook minstens gepikeerd zijn.
Ik vraag me af in hoeverre dit niet een oriëntalistische voorstelling is van de inherent brute en wrede Oosterling.
Maar als je de geschiedenis opslaat, met name van het Abbadische kalifaat, dan rijst juist het beeld op van een zeer stedelijke en hoogontwikkelde cultuur, waar de kunsten en wetenschap fors werden gesponsord, en het aan de hoven en salons een hedonistische en liederlijke boel was.
Jos maakt de omgekeerde beweging als die schrijft: “Het geweld dat deze kolonisatie opriep, en nog steeds in alsmaar heftiger golven oproept, zit de bevolking van het Midden-Oosten zo langzamerhand in de genen.”
Dat is natuurlijk maar bij wijze van spreken, maar wel veelzeggend. Je had namelijk hetzelfde kunnen zeggen over het smeulende Europa in 1946. Twintig jaar later zag het er heel anders uit.
@6
Daarbij denk ik dan vooral aan kolonisten, afkomstig uit bepaald niet primitieve landen, in bv. Amerika, Zuid-Afrika, India, Indonesië, etc.
En inderdaad, (@8) het is bij wijze van spreken. De Brabanders geschiedenis (niet mijn verhaal dus) gaat over de 20e eeuw.
Flauwekul, zoals simpel te zien is.
Haat uit moslimfundamentalisme is het probleem.
Daarom is meer dan 90% van de sinds 1945 vermoorde moslims vermoord door andere moslims.
Ah. Een Europeaan die een boek schrijft over ergens anders in de wereld: het gaat over ons. Het komt door ons. En als het niet door ons komt, dan komt het toch door ons.
@10 Moslimfundamentalisme (en met name de politieke varianten daarop) is echter een reactie op kolonialisme en moderniteit, en de teloorgang van het islamitisch imperium vis-à-vis het Westen, dat cultureel de Arabische wereld heeft doortrokken.
De politieke en culturele elites in Arabische landen trachten immers zoveel mogelijk het Westen te imiteren, zowel qua kleding als qua vermaak, als qua politieke instituties. Zelfs de marxistische oppositie richtte zich naar Westerse rolmodellen.
Dat is fundamentalisten steeds een doorn in het oog geweest, zie bijvoorbeeld de kritiek van Sayyid Qutb op de verwesterlijking van Egypte, die hij gelijkstelde aan heidendom, de voor-islamitische periode.
Zelf zijn die fundamentalisten met hun revolutionaire islam net zo modern, maar dat willen ze niet weten.
Hoe het ook zij: fundamentalisme is slechts één van de problemen die de Arabische wereld plaagt: dictaturen, nepotistische structuren, het gebrek aan een maatschappelijk middenveld en het schijnbaar ontbreken van een breed gedeelde liberaal-humanistische traditie waarin kritisch gedacht wordt over die machtstructuren en individuele autonomie lijkt me veel wezenlijker.
@11: Niet zo snel aangebrand. Het gaat hier over een boek waarin de bredere context wordt geschetst van de afkeer van het westen in het Midden-Oosten. Je kunt de geschiedenis van het westerse kolonialisme niet uitschakelen. Dat is de boodschap. Is daarmee gezegd dat regionale factoren geen rol hebben gespeeld? De Brabander probeert een beeld recht trekken. Het beeld dat hij schetst is kennelijk te confronterend voor degenen die uitsluitend monocausaal kunnen denken en zichzelf op voorhand als factor uitsluiten.
Gadaffi en Assad horen ook in dit rijtje thuis.
Gelukkig noemt de auteur het belang van aardolie ook even, maar ik vind het jammer dat het een factor van minder belang lijkt.