Boos op de politiek (2)

De Tilburgse universiteit publiceerde een onderzoek dat mooi aansluit op mijn QvdD. Het gaat allemaal over het vertrouwen in de politiek . In de Tilburgse Legitimiteitsmonitor Democratisch Bestuur wordt  een groot aantal onderzoeksstatistieken van de afgelopen decennia geordend en samengevat over het vertrouwen in, de aanvaarding van en de tevredenheid met het democratisch bestuur in Nederland. De resultaten wijzen uit dat er een redelijk vertrouwen bestaat in de Nederlandse democratie en in het bestuur. Maar met het vertrouwen in de politici en de politieke partijen is het zorgelijk gesteld. Enkele citaten uit het persbericht:

Ten aanzien van politici en politieke partijen verklaart een redelijk stabiel smaldeel van rond de 50% dat politici arrogant zijn en dat ze net als de politieke partijen waarvan ze deel uitmaken alleen in de stem van burgers geïnteresseerd zijn en niet in hun mening.

Het totaal aantal formele leden van politieke partijen is door de jaren heen fors gedaald. Een ruime meerderheid heeft niet het gevoel dat men aanhanger is van een politieke partij. Het vertrouwen in politieke partijen beweegt zich op een structureel lager niveau dan het vertrouwen in regering en parlement.

In een toelichting op Radio 1 zei onderzoeksleider Prof. Frank Hendriks dat het grootste probleem zit bij de politieke partijen. Slechts 2% van de kiezers is lid van een politieke partij, er zijn er in totaal niet meer dan 300.000 actief en 70% van de bevolking voelt geen binding met een van de partijen. Deze onderzoeksresultaten leveren geen nieuw beeld op van de politiek in Nederland. Ze bevestigen het beeld dat Nederlanders, zij het gematigd en genuanceerd, tevreden zijn met de politieke en bestuurlijke instituties op zich. Maar dat een groot aantal mensen veel en niet aflatende kritiek heeft op de mensen die deze instituties namens hen moeten aansturen.  Die doen het niet goed.  Ze luisteren niet goed, zijn arrogant en meer met zichzelf bezig dan met ons, kiezers.We kiezen ze wel, maar verachten ze ook.

Voor politici is dit -sinds Pim Fortuin- een zorgelijk beeld. Zorgelijker is het nog dat er bijzonder weinig tekenen zijn dat politieke partijen deze trend gaan keren. Veel partijen zijn in de afgelopen jaren qua ledental wel gegroeid. Maar de in zichzelf gekeerde cultuur is niet veranderd. Eigenlijk is er maar heel weinig veranderd bij de gevestigde partijen sinds de poging van Fortuin om het zaakje eens flink op te schudden.

Waar zitten de belangrijkste knelpunten?

1. Gebrek aan visie. De politici van de gevestigde partijen laten niet zien “waar het heen moet”, ze tonen zich meer als moeilijk pratende ambtenaren die hun naam willen verbinden aan concrete maatregelen dan mensen waar kiezers zich in kunnen herkennen als iemand die in heldere woorden aangeeft waar hij of zij voor staat en die het goede voor heeft met hun belangen en de samenleving als geheel (zie citaat van Kuitenbrouwer in deze bijdrage).

2. Politici komen in overgrote meerderheid uit een academisch gevormd milieu. Rekrutering is bewust of onbewust een kwestie van het zoeken naar gelijken. Politieke partijen hebben een ons-kent-ons sfeer die moeilijk te doorbreken is voor buitenstaanders. Veel mensen voelen zich dan ook niet thuis in politieke partijen en voelen ook geen verwantschap met hun vertegenwoordigers die in het openbaar optreden. Politiek wordt een zaak van een hoog opgeleide, cultureel homogene elite.  Met name voor de linkse partijen, maar toch ook wel voor CDA en VVD was dit in het verleden een minder groot probleem.  En intussen is de mondigheid in brede kringen gegroeid. En daarmee het aantal mensen dat het beter denkt te weten, gehoord wil worden en gefrustreerd raakt als politici niet willen luisteren. Op den duur is het natuurlijk wel een risico voor de legitimatie van het democratische stelsel als zodanig.

3. De partijen verschillen te weinig van elkaar. Zeker voor de minder geïnformeerde en minder genuanceerde toeschouwer is het beeld al snel: één pot nat. Partijen ontkomen niet aan dat beeld omdat ze nu eenmaal moeten samenwerken om het land te kunnen besturen. Daarvoor moeten compromissen worden gesloten. Helaas komen die compromissen doorgaans niet overeen met de opvattingen van individuele kiezers en velen wensen zich ook niet bij dit “politieke spel” neer te leggen. Hun conclusie is dan dat de politici die deze compromissen sluiten zelf niet deugen. Daarbij komt dat de meeste partijen denken stemmen te kunnen winnen in het midden van het politieke spectrum. En dat leidt ook tot vage middenstandpunten, niet alleen in verkiezingstijd. Politiek is complexer dan de meeste kiezers willen begrijpen. En boosheid is voor een deel terug te voeren op onbegrip.

Voor politieke partijen zou het zoeken naar een oplossing voor deze drie problemen hoog op de agenda moeten staan. Dat zien we helaas nog te weinig. De waan van de dag slokt alle aandacht op.