ACHTERGROND - De eerste dag van de Algemene Politieke Beschouwingen zit erop. Regering en oppositie zullen ook dit jaar uitleggen waarop ‘het Nederlandse volk’ of ‘de hardwerkende burger’ best wel en absoluut niet wil bezuinigen. Met enige regelmaat publiceren onderzoeksbureaus dergelijke wensenlijstjes. Zo presenteerde Ipsos dit voorjaar een lijstje begrotingsposten ‘waarop absoluut niet bezuinigd mag worden’, met Volksgezondheid (taboe voor 75%) en Onderwijs (73%) als voornaamste taboes.
Maar wat zeggen zulke lijstjes nu eigenlijk?
Als het aan henzelf ligt, zullen burgers zorg en onderwijs beschermen. Maar een taboe blijkt het niet te zijn. De antwoorden hangen sterk af hoe dilemma’s in zulke lijstjes worden gepresenteerd.
Taboe?
Dat blijkt ook uit onderzoek van het SCP, in de kwartaalberichten van het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB). In SCP-onderzoek van deze zomer is Nederlanders gevraagd of er meer geld, minder geld, of evenveel geld zou moeten gaan naar een groot aantal begrotingsposten. Respondenten werden niet gedwongen om quitte te spelen.
Dan lijken juist de grootste begrotingsposten de grootste taboes Werkgelegenheid (slechts 1% minder geld), Onderwijs, Zorg (beide -2%), Veiligheid op straat (-3%), Armoedebestrijding (-4%), en Onderzoek en techniek (-9%). Slachtoffers zijn relatief kleine begrotingsposten als Internationale militaire missies (59% wil minder geld), Ontwikkelingssamenwerking (54%), Kunst en Cultuur (42%), Integratie (40%) en milieu/klimaatverandering (36%).
Een grote meerderheid vindt het volgens datzelfde onderzoek overigens in algemene zin wel nodig te bezuinigen op de overheidsuitgaven (59% eens).
Afweging
Maar wat als kiezers gedwongen worden zo’n afweging te maken? Dit onderzocht het SCP in het najaar van 2012. Als kiezers wordt gevraagd om in totaal 10% op de begroting te korten, blijken zij wel degelijk bereid tot bezuinigen op de zogenaamde taboes. Zorg, Onderwijs en Pensioenen worden weliswaar relatief ontzien (minder dan 10% bezuinigd), maar niet langer taboe verklaard. Concreet worden de bezuinigingen overigens vooral ingevuld door een roep om meer efficiency, niet door harde keuzes. Wanneer kiezers worden gewezen op de grootte van de huidige begrotingsposten, worden de kleine nog altijd hard geraakt: op Ontwikkelingssamenwerking zou dan 48% worden bezuinigd, op Cultuur 34%.
Informatiekloof
Het is bekend dat veel kiezers de feitelijke uitgaven verkeerd inschatten. Inderdaad werden in hetzelfde SCP-onderzoek de uitgaven aan Onderwijs sterk onderschat (18% van de begroting ipv 24%), die aan Ontwikkelingssamenwerking (6,9% ipv 3%, een factor 2,3) en Cultuur (7% ipv 1,8%, een factor 3,9) juist sterk overschat.
Ook wanneer groepen kiezers niet geïnformeerd zijn over de feitelijke uitgaven, zullen ze ten opzichte van hun (vaak foute) schattingen fors bezuinigen op Ontwikkelingssamenwerking en Cultuur.
Het is ironisch dat deze burgers (zonder informatie over de huidige uitgaven) ondanks hun forse bezuinigingen nog altijd veel meer geld zouden sturen naar Ontwikkelingssamenwerking (na hun bezuiniging nog altijd 4,1% van de begroting ipv 3% feitelijk) en Cultuur (4,9% ipv 1,8% feitelijk). Met andere woorden, als burgers de begrotingsposten from scratch zouden moeten invullen, lijkt er eerder een forse herverdeling te ontstaan.
Wat wil de burger?
Welk van de signalen moeten we nu serieus nemen? Wat willen Nederlanders? Is dat de ideale wensdroom waarin geen keuzes gemaakt hoeven te worden, of de afweging waar politici feitelijk moeten maken? Is dat de primaire reactie die stoelt op een gebrek aan inzicht in de feitelijke uitgaven, of is daar toch informatie voor nodig over de feitelijke begrotingsposten? Of moeten we kijken naar wat burgers een faire verdeling lijkt als ze geen informatie hebben over de huidige uitgaven?
Alleen in het eerste geval (de ideale wensdroom) lijken sommige begrotingsposten taboe. Alleen in het laatste geval (geen informatie) lijkt de overheid plots fors te moeten investeren in Ontwikkelingssamenwerking (2,3 keer zoveel uitgaven) en Cultuur (3,9 keer zoveel uitgeven).
Verkondig dus niet te snel wat ‘de burger’ wil. Dat hangt enorm af van de inkadering van de vraag. Mag een kiezer vrij roepen waar meer en minder geld naartoe zou moeten, dan peil je al snelvalency issues. Niemand wil bezuinigen op zorg of onderwijs. Wordt een kiezer gedwongen een afweging te maken, dan blijken zorg en onderwijs plots niet zo’n enorm taboe. De posten worden ontzien, maar niet vermeden. Bovendien hebben veel kiezers weinig besef van de grootte van de uitgavenposten. Hun bezuinigingsdrift heeft dan meer te maken met de richting waarin ze willen gaan dan met relatieve uitgaven van begrotingsposten zelf, zoals het thermostaat-model in de politicologie stelt.
Dit artikel van Tom van der Meer verscheen eerder op Stuk Rood Vlees.
Reacties (16)
Ja, door meer efficiency wil iedereen wel de overheidsuitgaven reduceren. Jammer alleen dat dat al vele decennia geprobeerd wordt. Aan efficiency moet je continue werken on de status quo te handhaven. En dat heeft niks met luie inefficiënte ambtenaren te maken. Dat is in bedrijven net zo.
Roepen om meer efficiëntie is gewoon een goedkope manier om niemand te hoeven zeggen dat hij minder gaat krijgen of meer gaat betalen. De echte taboes zijn de maatregelen waarvan veel mensen onmiddellijk begrijpen wat de impact op hun persoonlijke portemonnee is. Minder geld voor ontwikkelingshulp, cultuur of leraren is erg, maar bezuinigingen op kinderbijslag, hypotheekrenteaftrek of AOW kunnen pas echt op weerstand rekenen.
Het is me niet erg duidelijk hoe die keuzes gepresenteerd worden. Ik herken mijn eigen prioriteiten (en de getallen wat het zou opleveren) amper. Bijvoorbeeld:
Legalisering van Cannabis, consumptie van alle drugs uit de strafwet.
Dat zal wel vallen onder “Veiligheid op straat”, maar het gaat om een doelgerichte maatregel en niet om een vermindering van het budget. En het zal toch niet gering zijn wat dat oplevert.
De ondervraagde wordt al beinvloed door de actuele gang van zaken. Op ontwikkelingssamenwerking en cultuur wordt al bezuinigd, dus kan blijkbaar wel wat af, zal men denken.
En verder: als je het aantal ambtenaren wil laten inkrimpen, zal je minder wetten en regelingen moeten maken.
Bezuinigen…. waarop? Ik vraag wel eens aan mensen om mij heen of ze weten wat al die duizenden ambtenaren op de ministeries elke dag doen. Niemand dit het weet! Dat is toch vreemd of niet soms. Dat is hetzelfde als al die stapels onderzoeksrapporten die jaarllijks geproduceerd worden. Wie zijn de opdrachtgevers daarvan? Waarom let niemand op deze ongebreidelde onderzoeksopdrachten, want die onderzoeksrapporten verdwijnen toch allemaal in een la. Duur onderzoek waar niets mee gedaan wordt, ook dat is uitermate vreemd en dan vooral dat niemand hier iets tegen durft te ondernemen. Bekijk deze lachwekkende video van Pechtold maar eens met “Zal ik er een nietje doorheen slaan?”: http://www.youtube.com/watch?v=Y8GVbHqWroM
@4: Daan,
ik weet ook niet wat die honderden mensen op het hoofdkantoor van ING doen.
Of al die software-ontwikkelaars.
Of alle onderzoekers aan universiteiten.
Of de medische specialisten.
De burgers willen dat er fors bezuinigd wordt. Door anderen, wel te verstaan, niet door henzelf.
@5: Sterker nog, ik weet niet eens wat Daan doet. En als hij/zij wat doet, dat nuttig is en perfect efficiënt wordt gedaan.
On topic: Het is trouwens razend knap dat in zo’n 5 tot 6 jaar tijd bijna iedereen er wel van overtuigd is dat er bezuinigd moet worden. Bedragen en onderwerpen mogen verschillen, maar bezuinigd moet er worden.
Terwijl we nog steeds geen afdoend antwoord hebben op hoe de aangevoerde oorzaken (bankencrisis, eurocrisis) voortaan voorkomen worden, focussen steeds meer mensen op de vermeende grote overheid, fraudekwesties, misbruik van regelingen, inefficiëntie, zorgkosten en veelverdieners in de publieke sector.
Steeds meer wordt hier over gepraat alsof dat de redenen zijn waarom er moet worden bezuinigd. En daarmee dwalen we flink af van eigenlijke oorzaken. Het leidt bovendien tot verdeeldheid onder de burgers. Er worden zondebokken aangewezen die niet de aanstichters van de crisis zijn.
Dit prachtige land zou teruggegeven worden aan de burgers. Maar eerst wordt er verdeeldheid gezaaid, zodat het naar de knoppen bezuinigde land in handen wordt gegeven van een ruziënde meute. Waarop de overheid een nieuwe crisis ziet waar hard tegen op moet worden getreden.
@7: Dit kleinzielige land is nooit van de burgers geweest. Die illusie hebben we ooit kortstondig gehad, zo’n 40 jaar geleden, maar het was slechts de macht van de verbeelding in plaats van de verbeelding aan de macht.
@7:
Steeds meer wordt hier over gepraat alsof dat de redenen zijn waarom er moet worden bezuinigd. En daarmee dwalen we flink af van eigenlijke oorzaken.
Alsof de euro niet de hoofdoorzaak is.
@9: ook landen die geen euro hebben, zitten in crisis en moeten bezuinigen. De euro is dus niet de hoofdoorzaak.
@9: “Alsof de euro niet de hoofdoorzaak is.”
Yep, voor 2008 niet, daarna wel.
En de kredietcrisis, die heeft er niets mee te maken.
@11:
Dat de euro zoals voorspeld op theoretische gronden niet werkte bleek al in 2003.
@9.
Het is velen opgevallen dat de euro mislukking mondiale gevolgen heeft.
Het woord kredietkrisis ontkent dat bankproblemen altijd economische oorzaken hebben.
Wel eens van 1929 gehoord ?
Als de boel instort merk je dat het eerst bij banken, dat is een gevolg.
@12: En waaruit bleek dat dan wel?
Yep, bankproblemen hebben altijd economische oorzaken, maar niet altijd worden die door de banken zelf mede veroorzaakt.
Het is velen opgevallen dat de kredietcrisis mondiale gevolgen heeft. En als de crisis zich verder verdiept, dan is de kans zeker aanwezig dat dit het gevolg is van de dollar, die bijgedrukt wordt als zou het de ochtendkrant zijn.
@12: Ah, 1929! Geen euro te bekennen en toch een crisis….
Zonder de euro zou deze crisis er ook zijn geweest. Het maakt niet uit hoe je een munt noemt, zelfs niet in hoe je een munteenheid organiseert, maar wat je met zo’n munt doet. Bijvoorbeeld veel meer ervan uitgeven dan er waarde tegenover staat. Of meer geld maken dan dat het concrete zaken vertegenwoordigd.
Speculeren, gokken, waardeloze producten maken, overproductie, leningen verstrekken die mensen nooit kunnen betalen en groeien tegen de klippen op. En of je dat nou met dollars, guldens of euros doet, het gaat altijd fout als je de woekeraars de tempel laat beheren.
Overigens ben ik van mening dat de indiener van de motie van wantrouwen én het parlement die ook in eigen zak mag steken en ga over tot de orde van de dag.
@0: “begrotingsposten ‘waarop absoluut niet bezuinigd mag worden’, Volksgezondheid (taboe voor 75%)”
Meldt het gemiddeld Nederlands artsen salaris, vergeleken met het buitenland, blijft dan bezuiniging op zorg taboe?
Ook de meeste kamerleden kennen de hoogte van de verschillende uitgaven niet uit zijn hoofd. Wat zijn zo’n onderzoeken dus meer dan de basis voor weer een blogje
@12:
Het is vele anderen juist opgevallen dat de hypotheekschuldencrisis in de VS mondiale gevolgen heeft gehad, ook in Europa. Dat had niks met de Euro te maken.