Arnhem 1944 (1)

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

ACHTERGROND - Vandaag is het zeventig jaar geleden dat de Slag om Arnhem (Operatie Market Garden) begon. Daarom komen vandaag drie ooggetuigen aan het woord. Meneer Van Schaik is de eerste.

Ik herinner me dat het die zondag schitterend weer was, geen wolkje aan de lucht; het was heerlijk warm. Ik denk dat mijn ouders dat daags te voren al wisten want we gingen met zijn allen al heel vroeg naar de kerk. Zondags waren er al Heilige Missen om zeven en acht uur. Ik denk dat we naar de mis van acht uur waren geweest zodat we de hele dag van het mooie weer konden genieten. Om een uur of één zaten we aan tafel en op een gegeven moment was de schaal met aardappelen leeg.

Mijn broer liep naar de keuken om die weer bij te vullen. Omdat het zo mooi weer was, liep hij door de tuin naar de keuken en toen hij terug kwam riep hij: “Kom eens kijken, er hangen allemaal parachutes in de lucht!”

Wij renden van tafel en ja hoor, honderden parachutes in allerlei kleuren zagen we naar beneden dalen. Wij woonden in een benedenhuis en onze bovenbuurman riep ons dat we boven moesten komen. Vanaf het platte dak konden we het veel beter zien.

De aardappelen en de rest van het eten zijn die dag allemaal koud geworden. De hele middag hebben we op het dak gestaan. In de buurt van Oosterbeek zagen we de hele middag vliegtuigen dalen. Mijn broers zeiden dat dat zweefvliegtuigen waren en verder zag je de hele middag vliegtuigen laag overvliegen waaruit telkens zo’n 25 tot 30 soldaten aan parachutes naar beneden sprongen. Het viel ons op dat de Duitsers helemaal niet terugschoten of probeerden de vliegtuigen neer te schieten. Die hadden daar zeker niet op gerekend.

De parachutes waren heel anders dan die je tegenwoordig ziet. Het waren van die halve bollen, waaronder een mannetje hing. Soms gebeurde het ook dat een parachute niet open ging en dan viel de soldaat met een vaart naar beneden. Wij riepen dan: “Oh, die gaat niet open!” Maar de soldaat die dat overkwam, viel natuurlijk wel dood.

Er waren rode, gele, groene en bruine parachutes. Misschien nog wel andere kleuren. Mijn broers, die een beetje ouder waren en misschien ook wel iets meer van de oorlog wisten, vertelden dat je daaraan kon zien bij welke groep (onderdeel) de soldaten hoorden en welke rang ze hadden. Ik vond dat maar raar, ze moesten toch immers allemaal dezelfde weg naar beneden afleggen.

Na een poosje hoorden we langs de Amsterdamseweg auto’s rijden, hard rijden en de grote mensen zeiden dat dat de “Tommies” waren. Het rare is dat wij als kinderen al wisten wat dat waren. Dat waren de Engelse soldaten. De grote mensen wisten ook dat die op weg waren naar de brug over de Rijn, want die wilden ze veroveren. Dat was nodig omdat de Amerikaanse soldaten die uit België oprukten op die manier over de grote rivieren konden komen. Het gevecht om de Rijnbrug heeft een hele week geduurd, maar helaas zijn de Tommies er niet in geslaagd de brug te veroveren. De Duitsers gaven die tenslotte niet zomaar af, die vochten fel terug.

De volgende dagen stonden wij ook boven op het dak, en iedere middag kwamen er weer parachutes naar beneden, maar vanaf dinsdag werd het veel te gevaarlijk, want de Duitsers probeerden nu de parachutisten uit de lucht te schieten. Er werd dan ook heel veel geschoten met geweren en kanonnen. Ik heb ook gezien hoe een enkele keer een vliegtuig door een Duitse granaat geraakt werd. Dan was er ineens een vurige bol en dan zag je het vliegtuig naar beneden dwarrelen. Of soms zag je dat het een lange rookstaart had en dan stortte het ook neer. Als mijn moeder dat zag dan bad ze een kort gebedje voor de soldaten die op dat moment stierven.

In de dagen van die week zagen we ook steeds meer rook boven de stad en we hoorden zware explosies. Er kwamen steeds meer mensen naar de Hoogkamp – dat was de stadswijk in West-Arnhem waar wij woonden – omdat ze in de stad hun huis waren kwijt geraakt. Bij de gevechten gingen er tientallen huizen in brand of ze werden door granaten vernield. Ik herinner me nog dat ik op een gegeven moment een man zag die allemaal zwarte vegen in zijn gezicht had. Die man huilde en hij riep maar dat het verschrikkelijk was wat hij allemaal gezien had.

Op de Hoogkamp waren toen al wat lege huizen die door Duitsers op Dolle Dinsdag verlaten waren. Je snapt dat die vluchtelingen uit de stad gauw in die huizen gingen wonen.

In de loop van de week konden we merken dat het niet goed ging met de strijd van de Tommies. Er ging van alles mis: soms was er geen licht meer, er kwam geen gas meer uit de gaskraan, omdat de gasfabriek niet meer werkte. En soms hadden we ook geen water.

En de grote mensen gebruikten heel moeilijke woorden, waar ik ook nog nooit van had gehoord: evacueren en evacuatie.

[B. van Schaik]

Afbeelding: parachutisten in de lucht boven Nederland (Wikipedia)

Reacties (22)

#1 bolke

Riskante operatie die als die gelukt was de oorlog flink had kunnen verkorten.

  • Volgende discussie
#2 Joost

Eh… Ik weet het, het geheugen is een bitch, maar hadden de parachutes wel allemaal verschillende kleuren toen?

En als ze dat hadden, dan had dat in ieder geval niets met rang te maken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 su

@2

Ammunition – Red (actually more of a pink)
Rations – Green
Medical – White
Fuel – Blue
Mail – Black
Communications Equipment – Yellow

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 mbmb

Mijn kinderen gaan naar school in de Hoogkamp – we wonen zelf in Schaarsbergen, ten noorden van de Schelmseweg. Ondertussen zijn beide lieflijke, nogal elitaire woonwijken op het Arnhemse zand.

Wie goed kijkt en de geschiedenis een beetje kent ziet werkelijk overal oorlogsschade, of naoorlogse invullingen. De duur en intensiteit van de gevechten moet er verschrikkelijk zijn geweest.

Ik probeer me wel eens een voorstelling te maken van die situatie. Dat is dan een combinatie van mijn ‘oorlogservaring’ – gebaseerd op films, journaals en historische kennis.

Het gekke is, ik ben gepromoveerd op een 20e eeuws historisch onderwerp. De oorlog speelt er best een centrale rol in. Tegelijkertijd zijn er volstrekt geen raakvlakken tussen mijn wetenschappelijke historische kennis en de historische beleving die ik heb als ik in deze maand van huis naar school naar mijn werk (in een van de Arnhemse parken) fiets of loop.

Hoewel ik altijd ontzettend kritisch ben op oral history (zoals ook hierboven geen check plaatsvindt op de kwaliteit van de jeugdherinneringen), merk ik dat in het geval van oorlog juist wat naieve kinderlijke herinneringen mij meer in staat stellen me daadwerkelijk in de geschiedenis in te leven.

Maar of ik dan in een geconstrueerde fantasie zit, of in een rijk gevuld en ‘correct’ historich beeld… ik weet het nooit.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 bolke

@4:

Ik probeer me wel eens een voorstelling te maken van die situatie. Dat is dan een combinatie van mijn ‘oorlogservaring’ – gebaseerd op films, journaals en historische kennis.

Camera’s zijn ongeschikt om de atmosfeer van een oorlog te vangen omdat een groot deel van die atmosfeer bepaald wordt door de gemoedstoestand van de vechtende mensen en situatie op de rest van het slagveld.

Wat er op beeld verschrikkelijk uitziet kan in werkelijkheid meevallen en andersom.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Grolschje

@4
Ooggetuigenverslagen zijn hartstikke onbetrouwbaar als ze daags na de feiten worden opgenomen. Laat staan als ze 70 jaar later worden verteld.
Ik denk dat je er 0 komma 0 mee kunt als historicus.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 mbmb

@5
dat geloof ik wel – net als de sensatie van geur.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 mbmb

@6
niet 0,0, als je maar kunt checken en corrigeren voor fouten. Dat is vaak heel goed mogelijk. Dat gebeurt maar zelden bij oral history.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 roland

@1: “Riskante operatie die als die gelukt was de oorlog flink had kunnen verkorten”
Of roekeloos, waardoor de oorlog verlengd is met onnodige verliezen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Jona Lendering

@1: Als het goed was gegaan, zou het een ramp voor de Randstad zijn geweest. Goedbewapende Duitsers zouden de havens hebben verdedigd. Tankslagen in Rotterdam enz. Dat is niet mijn analyse, maar die van Lou de Jong.

**

Terecht worden er vragen gesteld over de betrouwbaarheid van ooggetuigen. Eén punt licht ik eruit:

@2: De parachutes met diverse kleuren hadden niks met parachutisten te maken: het was bevoorrading en de kleur van het valscherm gaf aan of het ging om voedsel, munitie of medicijnen. Zoals bekend viel het meeste in Duitse handen.

Ik wilde de authenticiteit van het ooggetuigenverslag niet teniet doen door een pedante noot toe te voegen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 zuiver

Ik heb een tijd in Heelsum gewoond. De uiterste grens van het slagveld en vanuit de landingen op de Ginkelse Hei tot aan de Rijn lag Heelsum even in het front van de landingen. De oude buurman wist mij daar veel over te vertellen.

In relatie met de parachutes was dat vooral dat ze van zijde waren en dat ze verzameld werden om jurken van te maken.

Nu nog komt jaarlijks de langste route van de wandeltocht langs mijn oude huis om via onderlangs bij Doorwerth op Oosterbeek aan te gaan.

Het maakte lokaal een onvergetelijke indruk en het Heelsumse monument is door de lokale bevolking in elkaar getimmerd. Het is aandoenlijk, bijna naïef werk.

/voetnootje

edit: die parachutes zijn natuurlijk waarschijnlijk niet van zijde geweest maar van een zijdeachtig aanvoelende kunststof. Dun nylon oid. Als iemand weet van welk materiaal zou ik dat dan weer leuk vinden.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 bolke

@10:

Als het goed was gegaan, zou het een ramp voor de Randstad zijn geweest. Goedbewapende Duitsers zouden de havens hebben verdedigd. Tankslagen in Rotterdam enz. Dat is niet mijn analyse, maar die van Lou de Jong.

Dat is als je er vanuit zou gaan dat de geallieerden daarna de rest van Nederland zouden willen bevrijden, maar het doel van Market Garden was om door te stoten naar het Ruhr-gebied en daarmee de oorlogsproductie capaciteiten van Duitsland uit te schakelen en dus het Duitse leger effectief dood te laten bloeden (geen nieuwe tanks, munitie e.d. meer).
Waardoor de Russen nog makkelijker richting Berlijn zouden kunnen door stoten.

Dan zou de kans groot zijn dat het Duitse leger eerder op haar knieen gedwongen zijn en hoefde de rest van Nederland niet bevrijd te worden vanwege overgave.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 McLovin

@4: Ben je ook ontzettend kritisch op “written sources”?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Jona Lendering

@12: Dat is als je er vanuit zou gaan dat de geallieerden daarna de rest van Nederland zouden willen bevrijden,

Dat was, afgezien van de aanval op het Roergebied, ook het secundaire doel van Market Garden. Antwerpen was weliswaar al in handen van de Geallieerden, maar de Westerschelde niet. De Geallieerden zouden zeker naar het westen zijn getrokken, was het niet om Antwerpen dan was het wel om Rotterdam.

Ter voorbereiding daarvan bevatte de marsorder van de Eerste Divisie de vervolgopdracht om (a) de IJsselbruggen in te nemen – het primaire doel bleef het Roergebied – en (b) de weg naar Apeldoorn en het IJsselmeer te verkennen. Dit laatste is alleen zinvol als het afsnijden van de Randstad een krijgsdoel was.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 bolke

@14: Dat kan wel kloppen, maar secundaire doelen bij militaire operaties zijn 9 van de 10 keer doelen die alleen na worden gestreefd als het mogelijk is.
M.A.W. als de weerstand te hoog zou zijn dan doet men het niet, de zogenaamde opportunity targets, doen als het kan en niet te veel kost, anders jammer dan.
Dus dat zo’n secundair doel geformuleerd wordt wil nog niet zeggen dat het ook daadwerkelijk gedaan wordt, ook niet als Market Garden wel gelukt zou zijn.

Ik geef toe dat als Market Garden gelukt zou zijn dat de troepen die zich in de randstad zouden bevinden wel een aanval op de omgeving van Arnhem zouden hebben gedaan, dat is waarschijnlijk ook de reden van het secundaire doel van de geallieerden omdat die er dan waarschijnlijk vanuit gingen dat in zo’n geval die aanval afgeslagen zou kunnen worden en dan zouden ze direct een tegenaanval in zetten en vrij gemakkelijk Nederland zouden kunnen bevrijden en de havens in handen zouden krijgen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 mbmb

@13 Uiteraard. Wat denk je. Ik denk zelfs dat dat de grote vaardigheid van de historicus is. Leuk dat je dingen over ‘vroeger’ weet, maar de kracht zit hem in bronnenkritiek en -waardering. Historici die buiten de geschiedenis aan het werk raken, maken dagelijks gebruik van juist die instrumenten.

Overigens ben ik dan weer geen historicus maar geograaf. Ik had het geluk dat er bij geschiedenis een aio werd gezocht voor een onderwerp waar ik als geograaf op afstudeerde.

De vraag hoe mijn kwaliteiten zich verhouden tot die van de ‘ideale’ historicus is daarmee dus al een klein beetje beantwoord….

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 gbh

Blijkbaar heeft Market Garden iets mythologisch terwijl een andere vrijwel vergeten operatie 200 kilometer naar het zuidoosten groter was

http://www.deslagomdeschelde.nl/

http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_the_Scheldt

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 CK

@17: Zou het kunnen komen door de enorme tragiek van Arnhem? Dat de kerels vochten als helden, maar niet slaagden in hun missie, waardoor de oorlog een half jaar langer duurde?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 gbh

@18: Dat al ongetwijfeld een grote rol gespeeld hebben. De andere was dat Market Garden uitgevoerd werd door Amerikanen en Engelsen en deze verfilmd is, kan me de opnamen in Deventer nog goed herinneren, terwijl de Slag om de Schelde werd uitgevoerd door voornamelijk Canadezen en Polen.

De tragiek voor de burgerbevolking was zeker niet minder; Breskens en Westkapelle zijn compleet van de kaart geveegd, Vlissingen is 3 maanden lang gebombardeerd en Walcheren heeft een jaar onder water gestaan.

@17 is natuurlijk zuidwesten

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 McLovin

@17: Beetje zelfde als D-Day in Juni (Mythischhe proporties) en Operatie Dragoon in Zuid-Frankrijk in augustus (vrijwel onbekend)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 Lethe

@11 Zuiver

Omdat het, ondanks het onderwerp, ook inderdaad leuk is om te weten:
Deze parachutestof was een soort van kunstzijde, maar dan inderdaad van nylon gemaakt. Er werd dankbaar gebruik van gemaakt, stof stond immers op de bon. Ik heb het uit overlevering en een papieren bron. Google bracht mij op deze:
http://modemuze.tumblr.com/post/83497582201/kleding-van-parachutezijde

(Totaal OT, deze post herinnerd mij eraan dat ik Joost nog steeds antwoord moet geven).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 Joost

@Jona: Ik vroeg het uit nieuwsgierigheid, ik kan me ook voorstellen dat elke oorlogsfilm het fout had.

In die films zie je ook regelmatig troepenbewegingen door Flevoland op de kaart staan. :-)

Het enige wat ik zeker wist was dat van de rangen (maar de getuige houdt daar ook een slag om de arm).

  • Vorige discussie