Alles is maakbaar, maar niet alles is wenselijk

Foto: Right-eye (cc)

OPINIE - De mens lijkt maakbaarder dan ooit en techniek wordt steeds intiemer. Volgens dr. ir. Rinie van Est (Rathenau Instituut en TUe) is het is niet langer de vraag wat mogelijk is, maar wat wenselijk is.

De toekomst wordt gelukkig niet alleen gevormd door machtigen en fanatici, maar vooral door speelse geesten. Wetenschappers en ingenieurs zijn vaak meeslepende dromers. In de zeventiende eeuw geloofde Francis Bacon bijvoorbeeld heilig in de maakbaarheid van de natuur. In zijn utopie Nieuw Atlantis (1624) kunnen mensen vliegen, over grote afstanden met elkaar praten en mensgrote kippen kweken. Veel van zijn ideeën zijn inmiddels verwerkelijkt.

Nog een speels idee: ergens vanaf blijven. Natuurliefhebbers in de negentiende eeuw begonnen zich te realiseren dat de mens met al zijn techniek de hele wereld op de schop zou kunnen nemen. Om dit schrikbeeld te voorkomen pleitten ze voor bescherming van de wilde natuur. Yellowstone Park in Amerika is het eerste voorbeeld van zo’n natuurmonument.

En nu de mens. Hoe maakbaar is de mens? Dat is een puur technische vraag. De vraag wat we wenselijk vinden is veel belangrijker. De transhumanist Raymond Kurzweil droomt bijvoorbeeld van eeuwig leven. Ik hou dat niet voor onmogelijk. Interessanter is echter: willen we wel een leven zonder dood? Aldous Huxley kon zich tachtig jaar geleden al een Heerlijke Nieuwe Wereld voorstellen. Nu we weten dat diepe-breinstimulatie een zwaar depressieve patiënt weer een normaal leven kan geven, is zo’n wereld helemaal denkbaar. Relevanter is wederom of we het massaal gebruik van geluksimplantaten wenselijk vinden of niet.

Mens en technologie versmelten in snel tempo. Informatietechnologie is intieme technologie geworden. Deze ontwikkeling zet allerlei kernwaarden van ons mens-zijn op het spel, zoals privacy en keuzevrijheid en zelfs ons menselijk vermogen tot vertrouwen, empathie en aandacht. Lijkt u dat vergezocht? Laat ik u slechts twee voorbeelden geven.

Cathal Gurrin van de Universiteit van Dublin maakt al sinds 2006 iedere halve minuut een foto. Hij merkte dat door dit zogenaamde life logging het vertrouwen in een relatie afbrokkelt. Normaal is datgene wat je vertelt de waarheid. Doordat alles wat hij zei kon worden gecontroleerd, kon elk verhaal worden gewantrouwd.

Voorbeeld twee: Onderzoekers van de University van California vonden dat kinderen die veel gebruik maken van digitale media minder goed emoties kunnen lezen. Die vaardigheden komen pas echt onder druk te staan als jonge mensen massaal gebruik gaan maken van emotieherkenningstechnologie. Zo’n toekomst is inmiddels voorstelbaar. Het bedrijf Emotient werkt bijvoorbeeld nu al aan een app voor de Google Glass die echte van onechte emoties onderscheidt.

Het is hoog tijd dat we ons gaan realiseren dat de mens met al zijn techniek zichzelf deze eeuw helemaal op de schop zou kunnen nemen. De urgente vraag die dan automatisch naar voren komt: welke aspecten van de mens en ons mens-zijn zien we als maakbaar en welke aspecten zouden we graag behouden?

Via Studium Generale Universiteit Utrecht

Reacties (15)

#1 Inkwith Barubador

“Heerlijke nieuwe wereld”. Ik hoop dat je je bewust bent van de ironie van deze titel, Huxley koos die niet voor niets.

  • Volgende discussie
#2 zmoooc

Niet geheel on-topic, maar dat is het artikel zelf ook niet dus ik neem de vrijheid :)

Nog een speels idee: ergens vanaf blijven. (…) Yellowstone Park in Amerika is het eerste voorbeeld van zo’n natuurmonument.

Euh. Ergens vanaf blijven en actief beheer voeren, zoals in Yellowstone Park maar ook in vrijwel alle Nederlandse natuurmonumenten gebeurt sluiten elkaar mijns inziens uit. Dit zijn natuurmusea waar natuurlijke verandering die ten koste gaat van dingetjes die wij graag zien (namelijk fotogenieke zoogdieren, reptielen en amfibien die je overdag ook kunt bekijken) koste wat kost de kop in wordt gedrukt. Liever walst men de complete biotoop van een nietig vuurvliegje plat om een leefomgeving voor reptielen te creeeren. Of men gaat de hoeveelheid dood houd “beheren” om veelal volstrekt natuurlijkt bosbranden te beperken. Toch durf men het resultaat natuur te noemen… Fuck you, Natuurmonumenten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Amateur Commenter

@2: Wat is natuur? Zijn wij niet onderdeel van natuur? Zijn wij niet het uitgesproken wezen binnen natuur dat de capaciteit heeft om op grote schaal haar omgeving te veranderen en te beheren?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Inca

@2, in Yellowstone wordt vrijwel niet ingegrepen op de natuurlijke gang van zaken. Het beheer houdt in: de mensen in het gareel houden, het beheren van de omgeving buiten Yellowstone (dat de wolven en bisons niet te vaak buiten het reservaat treden omdat dan de boeren boos worden), en alleen bij branden van natuurlijke oorsprong die zo groot worden dat ze volstrekt onbeheersbaar zijn en risico geven voor de omgeving wordt er ingegrepen. Voor de rest doet de natuur het helemaal zelf, en is er geen sprake van actief natuurbeheer.

Dat is dus vrij fundamenteel anders dan natuurmonumenten in Nederland. (Het feit dat Yellowstone 9000 km² is en Nederland uiteraard niet zo’n groot natuurgebied kan herbergen maakt daarvoor uit.)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Micowoco

Alles is maakbaar! Last van hangjongeren, prostitutie op straat?
Haal gewoon de stoepen weg.
http://ladechedumidi.com/2015/01/12/contre-les-sdf-et-les-prostitues-la-ville-de-montauban-retire-tous-ses-trottoirs/

/facepalm

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 zmoooc

@2

Wat is natuur? Zijn wij niet onderdeel van natuur? Zijn wij niet het uitgesproken wezen binnen natuur dat de capaciteit heeft om op grote schaal haar omgeving te veranderen en te beheren?

Alles is natuur, ook een kerncentrale. Echter zodra je de natuur gaat beheren is het geen natuur meer, maar gecultiveerd. Als je bijvoorbeeld ergens GEEN weg wil aanleggen om de lokale uilenpopulatie te beschermen dan is die uilenpopulatie feitelijk gecultiveerd; je gaat immers als mens selectie toepassen. Uilen beschermen we, minder zichtbare flora en fauna zoals schimmels, bacterien en mijn stokpaardje de vuurvlieg kunnen ons gestolen worden.

Tegelijkertijd kan een weiland wel gewoon natuur zijn (als dat gewoon is aangelegd om iets menselijks (en dus natuurlijks) te doen zoals koeien houden). Zodra je echter regelingen zoals extra laat maaien gaat invoeren om broedende weidevogels te beschermen, is het wat mij betreft ineens gecultiveerd. Hetzelfde geldt voor heide, een biotoop die nergens van nature voorkomt en enkel in stand blijft door er dieren te laten grazen. Laat je die dieren grazen om je menselijke ding te doen (schapen maken) dan is het natuur. Zodra je die dieren specifiek laat grazen om de heide in stand te houden is het een gecultiveerd park geworden.

Wat dat betreft zitten we in Nederland in een lastig parket: het gros van de zogenaamd waardevolle biotopen is simpelweg geen natuur. Weides, heides, polders, vennen, grote zandverstuivingen, het is allemaal gecultiveerd als de pest. En dat wordt alleen maar erger want vrijwel alle natuurorganisaties (bv. Natuurmonumenten) zijn eigen natuurcultiveringsorganisaties die maar wat graag de bulldozer hanteren om eens even lekker wat “natuur te maken”. De enkeling die het daadwerkelijk met rust laten van gebieden als uitgangspunt heeft (bijvoorbeeld ARK) accepteert geen donaties=, groeit nauwelijks en boekt tegelijkertijd meetbaar succes wat betreft biodiversiteit zonder daarop te sturen (en dus ook zonder daarin bias, veelal richting grote fotogenieke zoogdieren, toe te passen!

@4

(…) in Yellowstone wordt vrijwel niet ingegrepen op de natuurlijke gang van zaken (…)

Vrijwel is het sleutelwoord. Je grijpt in of je doet dat niet. “Bijna niet” heeft geen waarde. Zodra je selectieve visvangst gaat toepassen om de voedselvoorraad voor grote zoogdieren op peil te houden is van natuur gewoon geen sprake meer; vanaf dat moment is het een gecultiveerd park. En dat is precies wat Yellowstone is.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Sjap

Alles wat gemaakt kan worden zal gemaakt worden. Kernenergie, gen-voedsel, kloons, AI etc. etc. Iemand die dit kan tegenwerpen met een goed voorbeeld is van harte welkom. Ik ben benieuwd.

Geen ethicus of democratisch gekozen leider die dat gaat tegenhouden.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 analysta

Maar dat die ethici dat niet kunnen tegenhouden dat is natuurlijk omdat al die ethicussen hun baan aan de vrijmetselaars te danken hebben omdat die lui te dom zijn om te snappen hoe kernenergie en genetische manipulatie werkt.

(anders waren ze wel hoogleraar biochemie)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Amateur Commenter

@6: Ik zie daar helemaal je punt maar ik mis de clou wat dat gegeven nou zo verschrikkelijk maakt. Daar ontbreekt een stukje. Is het iets uit de leer van Rousseau?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 zmoooc

@9 Het probleem is dat we bij ons “beheer” nooit onbevangen te werk gaan. We richten ons op biodiversiteit en dan bij voorkeur ook nog eens met een grote voorkeur voor de wat grotere dieren die zich bij voorkeur overdag laten zien. Die selectie voor biodiversiteit op kleine schaal leidt onherroepelijk tot een lagere biodiversiteit op grote schaal. Je hebt er niks aan als in al je natuurgebieden zandhagedissen voorkomen als je daarvoor de biotopen van allerlei andere niet benoemde of onderzochte dieren om zeep hebt geholpen.

Zo las ik laatst bijvoorbeeld dat men ergens overhangende takken boven een waterpartij wilde snoeien teneinde te voorkomen dat er teveel voedingsstoffen in het water terechtkomen zodat een bepaalde diersoort in het water niet zou verdwijnen. Maar niemand die maalt om dieren die voor hun voortplanting specifiek afhankelijk zijn van overhangende takken (zoals de houtpantserjuffer). Beter blijven we er gewoon vanaf.

Of, korter gezegd: we kunnen de gevolgen van ons handelen in een complex systeem als de natuur nooit precies overzien en zullen zodoende vrijwel altijd schade veroorzaken als we ingrijpen. Daarom moeten we er gewoon van afblijven.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Inca

@6, je redeneert toe naar je doel. Natuurlijk is er wel verschil tussen ‘niks doen behalve als de branden zo onbeheersbaar worden dat ze dreigen over te slaan naar de omgeving’ of ‘voortdurend populaties reguleren, grond plaggen, diersoorten uitzetten etc’.

In Yellowstone wordt niet beheerst op het doel van de natuur. Er worden niet toegewerkt naar x biodiversiteit of y grote grazers. Er worden een paar randvoorwaarden beschermd (heel letterlijk: de grenzen van het reservaat) en that’s it. Dat op 1 hoop vegen met natuurbeheer in Nederland slaat echt nergens op.

Ook in @10 lijk je vrij weinig te weten van de materie.

Die selectie voor biodiversiteit op kleine schaal leidt onherroepelijk tot een lagere biodiversiteit op grote schaal.

is onjuist.
Zeker zijn er een aantal bijzonder domme beslissingen genomen rondom natuurbeheer die de natuur en de biodiversiteit meer schade hebben toegebracht dan goed gedaan. Maar dat is geen automatisch of onherroepelijk gevolg van ingrijpen – er zijn ook voldoende voorbeelden van situaties waar de dingen wel degelijk hebben geleid tot meer biodiversiteit op alle lagen. Of je ingrijpen nou wenselijk vindt of niet, het leidt niet onherroepelijk tot het verminderen van de biodiversiteit op grotere schaal.

Ook is het niet zo dat de projecten vooral gericht zijn op grote dagdieren. Dat verschilt nogal per situatie.

Maar goed, ik zou niet willen dat ik iemands duidelijke antipathie in de weg zou staan :)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Henk van S tot S

@4:

in Yellowstone wordt vrijwel niet ingegrepen op de natuurlijke gang van zaken……………….

Vergeleken met de het geklooi in de Nederlandse “nauurparken” (/groot uitgevallen plantsoenen) valt het goed mee.

Is trouwens wel een wonder:

Het herbergt een godsvermogen aan (geothermische)energie

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Gladiool

Weg met de emotie, daar hebben we machines voor. ;-)

‘Het is hoog tijd dat we ons gaan realiseren dat de mens met al zijn techniek zichzelf deze eeuw helemaal op de schop zou kunnen nemen. ‘

Kunnen nemen of laten nemen? Maar ach, ‘de mens’ laat het allemaal gebeuren want geen mens heeft daar controle en overzicht over. De doos van Pandora is allang open. En als er geld en macht te halen valt is er niets wat ontwikkelingen tegen kan houden of laten sturen. En anders doen anderen het toch wel. Dat is de keerzijde van de verlichting. Nu nog de spirituele verlichting.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 zmoooc

@11, @Inca Ik heb geen doel, maar zou graag zien dat we wat gebieden aanwijzen waar we *ECHT* vanafblijven.

In Yellowstone wordt niet beheerst op het doel van de natuur.

Natuur heeft geen doel. De mens wel, in het geval van Yellowstone bijvoorbeeld het op peil houden van de Grizzly-populatie door bepaalde vissoorten weg te vangen. Een zeer specifiek doel waarbij het onmogelijk is om de invloed op de rest van het ecosysteem goed te bepalen. Dat die invloeden enorm kunnen zijn, wordt wel aangetoond door wat er gebeurde toen men 20 jaar geleden 41 wolven uitzette in Yellowstone. Dat dat soort zaken gebeurt kun je wel doodleuk ontkennen in @11, maar… surprise. Het gebeurt. En met name het uitzetten van die wolven heeft significante systeemveranderende invloed gehad op de natuur aldaar. Nou zal ik niet ontkennen dat het er een stuk mooier op is geworden, maar we zullen nooit weten wat er zou zijn gebeurd als we de natuur met rust hadden gelaten. En wat die wolven betreft; daar kan ik nog wel overheen komen, zo’n eenmalige correctie. Maar met voortdurende handhaving van de visstand heb ik veel meer moeite; daarmee maak je de balans in een natuurgebied afhankelijk van menselijk handelen. Is het dan nog een natuurgebied?

(…) er zijn ook voldoende voorbeelden van situaties waar de dingen wel degelijk hebben geleid tot meer biodiversiteit op alle lagen (…)

Ik zeg ook niet dat die voorbeelden er zijn, enkel dat het mechanisme dat we hanteren: we sturen op biodiversiteit op lokaal niveau. En ik kan ook legio voorbeelden, met name het koppelen en vergroten van gebieden. Onheroeppelijk is dus wellicht wat te stellig. Los daarvan betwijfel ik of we in staat zijn om de biodiversiteit uberhaupt te bepalen – zie ook onder.

Ook is het niet zo dat de projecten vooral gericht zijn op grote dagdieren. Dat verschilt nogal per situatie.

Natuurlijk verschilt dat. Maar de wat grotere fotogenieke dieren krijgen significant meer aandacht. Soms ook een korstmosje (op zich ook best groot en zichtbaar), maar de aandacht is op zijn zachtst gezegd ietwat eenzijdig.

(…) er zijn ook voldoende voorbeelden van situaties waar de dingen wel degelijk hebben geleid tot meer biodiversiteit op alle lagen (…)

Ongetwijfeld. Maar hoe ga je dat meten? Van het gros van de soorten in een gemiddeld gebied in Nederland weten we zelf niet eens van het bestaan of we kunnen ze niet binnen redelijke tijd determineren. Bij niet-invasieve biodiversiteitsmetingen selecteren we bij voorbaat al op dingen die groot genoeg zijn om ze te vinden. Kom ik weer bij mijn vuurvliegjes, die volgens mij ernstig bedreigd worden maar dat weten we niet want afgezien van de vriendelijke mensen die ze melden bij waarneming.nl weten we totaal niet hoe het met ze gaat. Ondertussen kom ik door Natuurmonumenten platgebulldozerde gebieden tegen waar jaren geleden toch echt nog vuurvliegjes zaten. Maar met geen woord worden ze genoemd in de impact-analyse. Nu zijn ze weg. Maar het stikt van de fotogenieke zandhagedissen. En zo kom ik wel tien keer per jaar een soort tegen waarvan nog niemand hem in de wijde omtrek op waarneming.nl heeft gemeld en waarvan het dus aannemelijk is dat ze niet zijn meegenomen bij impact-analyses van bulldozerprojecten noch zijn meegeteld bij een biodiversiteitsonderzoek.

Het is die arrogantie waar ik tegen ageer. Het volslagen misplaatste idee dat we de gevolgen van ons handelen kunnen overzien, dat we met een momentopname kunnen achterhalen hoe het gaat met een langcyclisch complex proces waarvan de deelnemers vaak hun uiterste best doen om vooral niet op te vallen in de volkstelling.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Bas van Stapelberg

hahaha wetenschappers en ingenieurs werken toch echt voor de hoogste bieder.

  • Vorige discussie