Alleen symptoombestrijding kan het milieu redden

Foto: Foto (cropped): Bo Eide (cc)

Hoe zou het toch zijn met Boyan Slat? U weet wel, die opgeruimde Delftse student die een geweldig idee had om de oceanen te reinigen van de ‘plastic soep’ die overal rond drijft. Boyat stelde voor om al die snippertjes plastic bijeen te drijven door middel van een systeem van met elkaar verbonden boeien, die, in samenwerking met zeestromingen, het plastic verzamelt.

Boyat lanceerde zijn idee een paar jaar geleden, en werd daarna geruime tijd als een wonderkind op handen gedragen, van zaaltje naar zaaltje – zo van: een puur Hollandse vinding zal de wereldzeeën redden! Welnu, het gaat goed met Boyat. Hij doorstond de gekte en werkt zijn idee nu uit met hulp van een aantal bedrijven en instituten onder de vlag van The Ocean Cleanup. Al zal het nog wel even duren voordat de eerste serieuze experimenten met anti-plastic-soep-boeien uitgevoerd kunnen worden.

Stunttechnologie

Mooi toch? Nee, je kunt er ook anders tegenaan kijken. Huub Dijstelbloem, hoogleraar ‘filosofie van wetenschap en politiek’ (hoe verzin je het) aan de UvA, vindt het maar niks wat Boyat doet. In de NRC (20 augustus) noemt hij zijn voorstel een voorbeeld van ‘stunttechnologie’. Dat wil zeggen:

(…) innovaties die niet door overheden, maar door jonge ondernemers, kunstenaars en wereldverbeteraars met veel bombarie in de media worden gelanceerd. Voorbeelden hiervan zijn het project van Boyan Slat om de oceanen van plastic te ontdoen en de lichtgevende wegen en smogzuigende installaties van Daan Roosegaarde.

Wat heeft de hoogleraar tegen de plannen van Boyat? Het zou op zich kunnen werken, maar ‘er ontbreekt iets’. Boyat sust de vervuiler in slaap:

De pretentie onafhankelijk te zijn van menselijk onvermogen gedrag aan te passen, en iedere modificatie van de blijmoedige leefstijl blijmoedig overbodig te maken maakt deze projecten aantrekkelijk. (…) In plaats van een uiterst delicate technologie op de oceaan te laten draaien die plastic verwijderd, is het toch voor de hand liggender bij de oorzaak van het probleem te beginnen, namelijk dat er zo veel wegwerpplastic wordt geproduceerd en gebruikt.

Huub heeft het vervolgens over ‘hoogst inventieve bezemwagens die het zwerfvuil van de technologische cultuur mogen opvegen, maar de bronnen onaangetast laten’.

Boyat en zijn club doen er ondertussen alles aan om de wereld duidelijk te maken dat de kern van het probleem op het land ligt, bij de productie van plastic. Sterker, als er iemand een bijdrage heeft geleverd aan de bekendheid van dit probleem, dan is het Boyat. Maar volgens de ‘filosoof van wetenschap en politiek’ valt Boyat in de categorie kunstenaars en praatjesmakers. Hij mist overduidelijk de grand vision die Huub boven al deze oppervlakkige doeners doet uitstijgen.

Leefstijl

Begin bij de bron, roept Huub. Niet het plastic maar de mens aanpakken. Zijn leefstijl veranderen. Maar hét kenmerk van hardnekkige milieuproblemen is nu juist dat we de bron niet kunnen aanpakken. De bron, dat is de wereldbevolking. En er is geen wereldregering die plastic kan verbieden.

Sterker, de wereldbevolking zal de komende decennia alleen maar méér plastic verbruiken en naar zee transporteren. Jaarlijks komen er wereldwijd miljoenen mensen bij die, tot hun grote vreugde, datgene bereiken waar ze al jaren naar streven: een snufje moderne, westerse levensstijl. Met een brommer of een auto, een mooie woning en een supermarkt om de hoek. En ondertussen zijn er nog honderden miljoenen andere wereldburgers die daar dagelijks van dromen. Geen enkele regering kan ze die droom uit het hoofd praten. Zodra de kans zich voordoet om dat welvaartspeil te bereiken, zullen ze die met beide handen aangrijpen. Al moeten ze daarvoor in wankele bootjes zeeën oversteken. Zeeën gevuld met het plastic waarin de welvaart tot ons komt.

Ondertussen denkt Huub ongetwijfeld dat hij een geweldig diepzinnig en moreel hoogstaand standpunt verkondigt. Zoals zo veel milieuactivisten droomt hij van een schitterende, mondiale leefstijl die alle problemen bij de bron (de mens) zal aanpakken. Huub verkondigt ons de Nieuwe Milieumens, begiftigd met een ascetische milieumoraal, die in huis een warme trui draagt, zonnepanelen op dak heeft, koud en kort onder de douche gaat, zijn vakantie in de achtertuin viert, en ga zo maar door. En hoe moet deze mens tot stand komen? Door praten, dacht de milieubeweging. Door preken. En desnoods door dwang (‘voorlichting’) van boven.

Tragiek

Het is de tragiek van de milieubeweging. Veel te vaak, en veel te lang, heeft ze ons lastiggevallen met donderpreken en de oproep dat alles anders zal moeten. Dat het leven dat we leven verspillend is, decadent, niet vol te houden. Dat we collectief boete moeten doen voor onze zonden. Die boodschap is inmiddels diep doorgedrongen. Onderzoek laat zien dat de meerderheid der westerse mensheid er inmiddels van overtuigd is geraakt dat ze het te goed hebben. Dat toekomstige generaties een armoediger, meer onzeker, Spartaanser en saaier bestaan zullen hebben.

De vraag is echter: is daarmee de Nieuwe Milieumens opgestaan? Nou nee. Want terwijl we ons schuldig voelen, en voor onze nazaten de ondergang vrezen, verbruiken we jaar op jaar meer en meer energie, consumeren we er nog steeds vrolijk op los en gaan we inmiddels op vakantie aan de andere kant van de aarde. (Want dat hebben we verdiend.)

In plaats van zijn leven te veranderen, koopt de westerse mens zijn schuld af door zijn wijnflessen apart in te zamelen, een hybride auto van de zaak te nemen en zo nu en dan bioproducten te kopen. Al het gedonderpreek van de milieubeweging heeft qua leefstijl een paar cosmetische veranderingen opgeleverd van (vaak nationaal, maar zeker op wereldschaal) nul tot generlei milieuwaarde. En ondertussen trekt de economie weer aan en stijgen de bestedingen. Dat laatste is trouwens goed nieuws voor de rest der wereldbevolking, die überhaupt van geen doemdenken wil weten maar staat te trappelen om de wereld van het consumeren te betreden.

Innovatie

De ‘leefstijl’ van de mensheid gaat de komende decennia veranderen. Alleen niet in de richting die zwevers als Huub voor ogen hebben. Je kunt de mens niet veranderen. Hij heeft maar één leefstijl: hij wil geen zorgen hebben, en liefst genieten. Dat betekent per definitie een beetje welvaart. Minstens zo veel als de buren, liefst zo veel als de Amerikanen. En genieten betekent ook: een betere toekomst voor de kinderen.

Om dat alles te bereiken, is men tot zeer veel bereid. Vraag maar eens op Kos. De immense milieuproblemen die daardoor de afgelopen honderd jaar zijn ontstaan (verstedelijking, stijgend energieverbruik, vervuiling) zullen dus nog wel eeuwen aanhouden. De enige manier om iets zinnigs te doen, is wat Huub misprijzend ‘stunttechnologie’ noemt. Slimme oplossingen van slimme mensen die niet nodeloos gaan zitten wachten op veranderingen aan de bron maar die nú iets doen – ook al is dat de symptomen bestrijden.

Zolang er geen Nieuwe Mens opstaat, is dat de enige manier om nog iets te redden van een planeet die straks miljarden mensen moet dragen. Miljarden die willen consumeren, die weten welke leefstijl ze willen hebben – wat de filosoof-dominees ook mogen roepen. ‘Stunttechniek zal de wereld heus niet redden,’ zo luidde de kop boven het opiniestuk. Wat Huub stunttechniek noemt, is onze enige kans om de wereld te redden.

Reacties (18)

#1 Grolschje

De stofzuiger is ook zo’n domme stunttechnologie. Als we nou eens gewoon geen stof in huis hebben ipv zo dom te zijn het naderhand op te zuigen.

  • Volgende discussie
#2 Roland

Kan gebeuren met geweldige ideeen van wonderkinderen.

Gebrek aan een wereldregering, dus geen aanpak aan de bron. CO2 vermindering? Vergeet het, want het stijgend energieverbruik gaat nog eeuwen door. Welke stunt helpt hier?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Frank789

Huub Dijstelbloem heeft gelijk, Boyan Slat gaat op het slechtste punt aan het werk. Hij kan dan geen verbod op plastic uitroepen, maar minstens kan hij zijn project direct voor de monding van een Chinese of Indonesische rivier plaatsen en zo voorkomen dat het vuil de oceaan bereikt. Is tegelijk “name and shame”.

http://www.ibtimes.com/china-india-us-among-worlds-worst-marine-polluters-country-country-breakdown-plastics-1813476

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Jos van Dijk

Natuurlijk zijn technieken om het vuil op te ruimen handig. De kwalificatie ‘stunttechnieken’ is tendentieus. Het gaat om het bereikte effect. Maar ik ben het geheel met Huub Dijsselbloem eens dat aanpak van vervuiling bij de bron de prioriteit zou moeten hebben. En dat is een politiek-economisch probleem. Het dominante economische systeem zit duurzaamheid in de weg. Zie de analyse van Naomi Klein. En de politieke wil ontbreekt om afdoende maatregelen te nemen.
En wat de gedragsverandering betreft vind ik dat je wel erg pessimistisch bent. Als we in staat zijn binnen enkele decennia het (mee)roken terug te dringen, kunnen we dan helemaal niets doen om vervuilende consumptiepatronen te veranderen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Amateur Commenter

@3: Onzin, why not both?
Altijd dat achterlijke zwart wit denken van mensen. Ja, de bron moet aangepakt worden. Ja, de symptonen moeten ook aangepakt worden. Het plastic dat er nu ligt is meer dan genoeg om een innovatie als die van Slat in te zetten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Frank789

@5: Ik zeg niet dat je niks moet doen, maar effectiever en zichtbaar moet doen.

Als er een gigavloot midden op de stille oceaan ver weg uit het zicht aan het plastic vissen zou zijn geslagen gaat iedereen weer lekker slapen terwijl op land het vuil met tonnen tegelijk in de rivier eindigt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Ernest

Plus. En ik hoop dat er nog heel veel slimme oplossingen bedacht worden. Alleen bij de bron kun je het vervuilingsproces stoppen: verpakkingsmaterialen, giftige bestanddelen. Of bij de opruiming ervan.
Ik heb echt geen vertrouwen meer in een opvoeding of educatie, dat helpt misschien een beetje. Zodra een mens iets in zijn handen heeft, is het voor de zwijnen.
En dan heb je nog de criminele sector. Neem druggrondstoffen rommel die gedumpt worden, giftig vuil, etc. Mensen houden uit zichzelf geen rekening met hun medemens en met hun leefwereld.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 therealtammo

Dit lezende en overwegende schoot mij ineens een liedje te binnen van een oude vriend. Tijd voor een gezellig walsje!

De wereld, een vergaarbak
van je weet niet wat je ziet.
De wensen van de mensen,
je gelooft je ogen niet

De wereld, een vergaarbak
van je weet niet wat je hoort
Hoe moet dat nou nog verder,
hoe gaat dat nou nog door

Doe me nog wat meer
Geef me nog wat meer
Ik, ik wil nog meer
Doe me nog wat meer
Ik, ik wil nog meer
Doe me nog wat meer
Geef me nog wat meer
Meer, meer, meer!

Ach, is het nou gebeurd dan,
is het echt verleden tijd
Wie kan het woord nog spellen,
het woord: tevredenheid

Wie kan er nog genieten
van wat simpels of wat kleins
Wie kan er met heel weinig
nog echt gelukkig zijn

Doe me nog wat meer
Geef me nog wat meer
Ik, ik wil nog meer
Doe me nog wat meer
Ik, ik wil nog meer
Doe me nog wat meer
Geef me nog wat meer
Meer, meer, meer!

Ach, kan het ook nog gekker
Waar gaat het nou naar toe
Is veel alleen maar lekker
Is veel nog niet genoeg

Ach, kan het ook nog gekker
Komt er nooit een einde aan
We vervelen ons te pletter
Hoe ver of wij ook gaan

Doe me nog wat meer
Geef me nog wat meer
Ik, ik wil nog meer
Doe me nog wat meer
Ik, ik wil nog meer
Doe me nog wat meer
Geef me nog wat meer
Meer, meer, meer!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Inkwith Barubador

Ja, laten we lekker met de armen over elkaar wachten tot de mensheid verstandiger wordt. Goed idee, man.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Stoic

(…) innovaties die niet door overheden
maar door jonge ondernemers, kunstenaars en wereldverbeteraars
met veel bombarie in de media worden gelanceerd.

Hartelijk dank voor dit citaat.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 nome

“Ik flikker de rotzooi mooi over m’n schouder en als dat iemand* niet bevalt, dan ruimt ie ’t toch mooi zelf op? Probleem opgelost”!

*Boyan Slat c.s.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Henk van S tot S

@1:
Jouw kennende, lijkt mij dat ironie voor jou een onbekend fenomeen is.
;-)
Dus in alle ernst:
Leg eens uit hoe ik de stofzuiger kan vermijden.
N.B.
Het gebruik van “ionisatiepoortje” kan de stofzuiger helaas niet geheel uitbannen.

Verder (serieus):
Van harte eens met #5.

Beter een uurtje opruimen dan een dag filosoferen!
Hoewel een beetje “multitasker” moet beide gelijktijdig kunnen ;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 AltJohan

Verlangen naar een schoon huis (lees: schone wereld) kan en zal ons redden.

Wat we moeten doen is het verlangen naar een schone wereld aanwakkeren.

In het verleden is er teveel de nadruk gelegd op het aanwakkeren van schuldgevoel over gedrag en andere negatieve probeersels om mensen tot actie aan te zetten. Of er wordt heel veel gewezen naar de viespeuken (lees Shell), ook als vorm van shaming. Dat werkt onvoldoende of het werkt averechts.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Olav

@13:

Wat we moeten doen is het verlangen naar een schone wereld aanwakkeren.

Klinkt goed. Nu concrete voorstellen graag.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 peinzer

@14: concrete voorstellen die mij te binnen schieten:
– statiegeld op flessen en blikjes
– statiegeld op batterijen (die vervuilen namelijk, en bevatten waardevolle metalen)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 Olav

@15: Nee, te klein. Het ging er even om het verlangen naar een schonere wereld aan te wakkeren.

Statiegeld is waarschijnlijk nodig, maar het inspireert niet.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 okto

Hulspas heeft gelijk, en toch niet. Inderdaad, we hoeven niet te verwachten dat de wereldbevolking vrijwillig en uit eigen beweging aan het consuminderen slaat. Daar zal de redding van het milieu dus niet vandaan komen.
Echter, een ding blijft ongenoemd in het artikel: er bestaan ook nog sturingsmechanismen die de samenleving een bepaalde kant op duwen. Een voorbeeld daarvan is het belastingstelsel. In Nederland rust het leeuwendeel van de belastingdruk op arbeid, terwijl de belasting op milieugebruik gering is. Als we dat zouden omdraaien dan wordt de keuze voor milieuvriendelijke alternatieven voor de burger in elk geval een stuk betaalbaarder.
Een ander voorbeeld is het monetaire systeem: geldschepping uit schuld veroorzaakt een extra groeidwang die zwaar drukt op het klimaat – zolang er niet eens onderkend wordt dat er een probleem is met ons model van exponentiele economische groei dan is een oplossing voor de klimaatproblematiek nog zeer ver weg. Serieus onderzoek naar alternatieven wordt niet eens overwogen.

Heeft wijziging via die sturingsmechanismen dan wel een kans? Op dit moment uiteraard niet, daar hoeven we ons geen enkele illusie over te maken. Ik ben zelf dan ook zeer pessimistisch hierover. Probleem is echter dat de klimaatproblematiek niet eens in de buurt van een oplossing zal komen zolang we weigeren ook maar te praten over de echte bron: dwang tot exponentiele economische groei.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie